صدور گواهی انحصار وراثت الکترونیک، فرآیندی است که با هدف تسهیل و بهبود روند شناسایی وراث و مدیریت ارث و میراث متوفیان طراحی شده است. در این سیستم نوین، با استفاده از داده‌های متنوعی از جمله پایگاه اطلاعات خانواده، آرای قضایی، اطلاعات بارداری همسر متوفی، وصیت‌نامه‌ها و عقدنامه‌های رسمی، گواهی انحصار وراثت غیرقطعی ظرف ۲۰ روز صادر می‌شود. این فرآیند به سازمان ثبت احوال این امکان را می‌دهد که با دقت بیشتری وراث را شناسایی کند و از بروز اختلافات حقوقی ناشی از اطلاعات ناقص جلوگیری به عمل آورد.

با توجه به اهمیت موضوع ارث و میراث در جوامع مختلف، قوانین و فرآیندهای مربوط به آن باید به‌روز و کارآمد باشند. آیین‌نامه اجرایی مصوب ۲۸ اسفند ۱۴۰۳، سازوکارهایی را برای اعلام فوت، صدور و ابلاغ گواهی، ثبت و رسیدگی به اعتراضات، و قطعیت گواهی پیش‌بینی کرده است. این قوانین به‌ویژه با استفاده از فناوری‌های دیجیتال و داده‌های برخط، به تسریع و تسهیل فرآیندهای قانونی کمک می‌کنند. با وجود چالش‌هایی که ممکن است در مسیر اجرای این سیستم وجود داشته باشد، مزایای آن به وضوح برای وراث و ذی‌نفعان قابل مشاهده است.

قدم به قدم برای انجام انحصار وراثت

۱. ثبت فوت
اولین گام، ثبت واقعه فوت در سازمان ثبت احوال است. پس از اعلام فوت توسط بستگان قانونی یا نماینده قانونی متوفی، ثبت فوت به‌صورت رسمی در اداره ثبت احوال انجام می‌شود. این مرحله نقطه شروع فرایند صدور گواهی انحصار وراثت است.
 
۲. جمع‌آوری اطلاعات و صدور گواهی
در این مرحله:
اطلاعات لازم از متوفی و وراث توسط مراجع قضایی دریافت می‌شود.
سامانه‌های ثبت احوال و خدمات دیجیتال به‌طور خودکار داده‌های مرتبط را جمع‌آوری کرده و به‌روزرسانی می‌کنند.

 
۳. ابلاغ گواهی انحصار وراثت
پس از بررسی مدارک:
گواهی انحصار وراثت در سامانه ابلاغ منتشر می‌شود.

پیامک اطلاع‌رسانی برای وراث و ذی‌نفعان ارسال خواهد شد.

 
۴. دریافت گواهی توسط وراث و ذی‌نفعان
وراث یا نمایندگان آن‌ها می‌توانند:
با مراجعه به درگاه اینترنتی sahim.sabteahval.ir یا verasat.ncr.ir گواهی انحصار وراثت را دریافت کنند.
این فرایند به‌صورت کاملاً الکترونیکی و بدون نیاز به مراجعه حضوری انجام می‌شود.
 

شرایط اعتراض به گواهی انحصار وراثت

1.اعتراض به گواهی انحصار وراثت
چنانچه وراث یا ذی‌نفعان نسبت به گواهی صادر شده اعتراضی داشته باشند:
امکان ثبت اعتراض از طریق سامانه وجود دارد.
تمامی مراحل پیگیری و ثبت اعتراض به‌صورت الکترونیکی و با ارسال پیامک اطلاع‌رسانی انجام خواهد شد.
 
2. اعتراض به رأی هیأت حل اختلاف
اگر همچنان اختلافی وجود داشته باشد:
معترض می‌تواند به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و پرونده را به دادگاه ارجاع دهد.
برای این کار ارائه کد یکتا و گواهی ثبت اعتراض ضروری است.
 

مزایای گواهی انحصار وراثت الکترونیک

اجرای این طرح نوین، مزایای متعددی برای وراث و ذی‌نفعان به همراه دارد:
کاهش مراجعات حضوری و صرفه‌جویی در زمان
شفافیت اطلاعات و جلوگیری از جعل یا خطا
دسترسی سریع به گواهی‌ها از طریق سامانه‌های آنلاین
اطلاع‌رسانی لحظه‌ای از طریق پیامک
سهولت ثبت اعتراضات به شکل الکترونیکی

ابلاغ گواهی و فرآیند اعتراض

گواهی غیرقطعی به‌صورت برخط به وراث و ذی‌نفعان ابلاغ می‌شود. آیین‌نامه برای اعتراض به شرح زیر مهلت تعیین کرده است:
اعتراض به گواهی غیرقطعی: ظرف ۱۰ روز به هیئت حل اختلاف ثبت احوال؛
اعتراض به رأی هیئت: ظرف ۲۰ روز به دادگاه صالح.
پس از قطعیت گواهی، در صورت ارائه مدارک جدید (مانند رأی نفی یا اثبات نسب)، امکان اصلاح وجود دارد.
 

شرایط قطعیت گواهی

گواهی در سه حالت قطعی خواهد شد:
عدم اعتراض طی ۱۰ روز از ابلاغ اولیه؛
عدم اعتراض به رأی هیئت طی ۲۰ روز؛
صدور رأی قطعی دادگاه پس از اعتراض به رأی هیئت.

ارسال برخط به نهادهای ذی‌ربط

پس از قطعیت، گواهی به نهادهایی نظیر قوه قضاییه، سازمان ثبت اسناد و املاک، بانک مرکزی، سازمان امور مالیاتی و سازمان بورس ارسال می‌شود. این اقدام، سرعت انتقال اموال، پرداخت مالیات بر ارث و سایر امور مالی را افزایش می‌دهد.
 

مزایا و چالش‌ها

مزایا:
حذف مراجعات حضوری و کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد؛
تسریع صدور گواهی و خدمات بعدی؛
افزایش شفافیت و اعتماد عمومی؛
کاهش خطای انسانی با استفاده از داده‌های یکپارچه.
چالش‌ها:
نیاز به زیرساخت‌های فنی پایدار و امن؛
ضرورت هماهنگی بین‌دستگاهی؛
تضمین امنیت و محرمانگی اطلاعات شخصی.
 

مدت زمان صدور گواهی انحصار وراثت 

با راه‌اندازی سامانه الکترونیک، زمان صدور گواهی بسیار کوتاه‌تر شده و در اغلب موارد تنها طی چند روز پس از ثبت فوت، گواهی آماده و در سامانه بارگذاری می‌شود.
 

اقدامات لازم در زمان اعتراض به انحصار وراثت

در حالت عادی تمام مراحل به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود و تنها در صورت بروز اختلاف یا اعتراض نیاز به مراجعه حضوری به دادگاه یا دفاتر خدمات قضایی خواهد بود. امکان ثبت اعتراض از طریق سامانه فراهم شده است. پس از ثبت اعتراض، نتیجه بررسی از طریق پیامک اطلاع‌رسانی خواهد شد. اگر اختلاف جدی وجود داشته باشد، پرونده به دادگاه ارجاع داده می‌شود.

جمع‌بندی

در نهایت، صدور گواهی انحصار وراثت الکترونیک به عنوان یک سیستم نوین و کارآمد، به‌طور قابل توجهی روند شناسایی وراث و مدیریت ارث را تسهیل می‌کند. با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال و داده‌های یکپارچه، این سیستم به افزایش دقت و کاهش اختلافات حقوقی کمک می‌کند. همچنین، مزایای آن از جمله کاهش مراجعات حضوری، سرعت در صدور گواهی و شفافیت اطلاعات، برای وراث و ذی‌نفعان بسیار ارزشمند است. با این حال، موفقیت این طرح به وجود زیرساخت‌های فنی مناسب و هماهنگی بین‌دستگاهی بستگی دارد. در نهایت، این تغییرات به حفظ حقوق وراث و تسهیل فرآیندهای قانونی کمک شایانی خواهد کرد.